Co to jest dozwolony użytek osobisty?

Pierwszym i najpowszechniejszym wyłomem w monopolu twórcy do korzystania z utworu jest tak zwany dozwolony użytek osobisty. Inny termin na to samo to użytek prywatny. Zgodnie z art. 23 ust. 1 UstPrAut bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie właśnie własnego użytku osobistego.

Najistotniejszy fragment tego przepisu to pojęcie „utworu rozpowszechnionego”. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 3 UstPrAut utworem rozpowszechnionym jest utwór, który za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie. W kontekście fotografii medium najczęściej służącym do rozpowszechniania utworów jest Internet. Tylko taką jednak fotografię uznaje się za rozpowszechnioną w Internecie, która jest powszechnie dostępna. Czyli – dostęp do niej nie wymaga hasła udostępnianego przez twórcę lub nadania uprawnień w portalu internetowym. Za rozpowszechnione można uznać już takie utwory, do których dostęp co prawda wymaga zarejestrowania i zalogowania się na konkretnym portalu, ale rejestracja jest publicznie dostępna i niezależna od spełnienia dodatkowych warunków. Nie będzie również publicznie dostępna fotografia, która pomimo umieszczenia na Facebooku, wymaga statusu „znajomego” dla uzyskania do niej dostępu.

Wszystko ma swoje granice

Za dozwolony użytek osobisty uznaje się również użycie w celach zawodowych, nie mniej jednak nie daje to podstaw do rozpowszechniania zdjęcia wśród pracowników. Zakres pojęcia „użytku osobistego” obejmuje również tworzenie kopii utworu (odbitek lub kopii cyfrowych fotografii), nie obejmuje jednak udostępniania tych kopii poza kręgiem osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.

W żadnym wypadku na podstawie użytku osobistego nie można udostępniać chronionych utworów za odpłatnością. Godzi to bowiem w słuszne interesy twórcy, w szczególności w prawo do wynagrodzenie za korzystania jego dorobku autorskiego.

Szczególne znaczenie nabiera użytek osobisty i pojęcie pojęcie stosunku towarzyskiego w erze Internetu i portali społecznościowych. Media te sankcjonują udostępnianie kopii utworów w kręgu bliskich osób. Orzecznictwo jednoznacznie stwierdza, że stosunek towarzyski nie może być jednak nawiązany w celu współdzielenia chronionych utworów. Sąd podjął takie rozstrzygnięcie w stanie faktycznym, w którym członkowie koła literackiego kopiowali literaturę i rozpowszechniali je między sobą. Sąd uznał, że u podstawy znajomości uzasadniającej wspólną wymianę utworów, nie może być chęć takiego współdzielenia utworów.

Facebook – rozpowszechniać zdjęcia czy nie?

Specyficzne reguły dotyczą wszelkich portali społecznościowych. Przy tego typu udostępnianiu utworów w Internecie należy rozstrzygnąć za każdym razem indywidualnie, czy więź ze znajomym, przykładowo na Facebooku, uzasadnia przekazanie kopii cyfrowej utworu.

Ważne jest to, że nie jest istotny środek komunikacji, jakim współdzieli się kopie chronionych utworów, ale ważne jest komu te cyfrowe kopie będą udostępniane. Jeśli będzie to otwarta grupa dyskusyjna dotycząca fotografii, udostępnienie kopii cyfrowej utworu będzie wykraczało poza osobisty użytek. Nie jest to udostępnianie osobom bliskim w kręgu towarzyskim.

Kto pierwszy, ten lepszy? Czy można rozpowszechnić utwór bez zezwolenia twórcy, tak aby późniejszy dozwolony użytek osobisty był legalny?

Zupełnie nie. Podkreślić należy, że nawet jeśli utwór dostał się bez zezwolenia twórcy do szerokiego grona odbiorców bez zgody autora, to bez tej zgody nie będzie on utworem rozpowszechnionym. Tym samym więc nie będzie można z niego korzystać w ramach dozwolonego użytku osobistego.

Autor tekstu: Anna Trocka